مصرف کود، اگرچه برای رشد و سلامت گیاه ضروری است، اما استفاده‌ی نادرست از آن می‌تواند نه‌تنها هزینه‌ها را بالا ببرد بلکه به خاک، آب و محیط‌زیست هم آسیب بزند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از مزارع، تنها نیمی از کود مصرفی واقعاً توسط گیاه جذب می‌شود و بقیه یا در خاک باقی می‌ماند یا بر اثر شست‌وشو، تبخیر و فرسایش از بین می‌رود.
در این مطلب از بلاگ مازرا، به روش‌های علمی و کاربردی برای جلوگیری از هدررفت کود می‌پردازیم تا بیشترین بازده از هر گرم کود مصرفی به‌دست آید.
۱. آزمون خاک؛ نقطه‌ی آغاز مصرف هوشمند کود
اولین قدم در جلوگیری از اتلاف کود، شناخت وضعیت خاک است. بسیاری از کشاورزان بدون آزمایش خاک، کوددهی را به‌صورت تجربی انجام می‌دهند و همین موضوع باعث می‌شود مقدار یا نوع کود مناسب نباشد. در حالی که با یک آزمون ساده می‌توان تشخیص داد چه عناصری در خاک کم یا زیادند و چه نسبتی از کود باید مصرف شود.
آزمایش خاک مانند نسخه‌نویسی برای بدن انسان است؛ تا زمانی که بیماری مشخص نباشد، درمان مؤثر نخواهد بود. در مازرا، فرمول‌های کود براساس همین تحلیل‌ها تنظیم می‌شود تا مقدار دقیق نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ریزمغذی‌ها متناسب با نوع خاک باشد.
۲. انتخاب کود مناسب برای شرایط اقلیمی
نوع کود مورد استفاده باید با اقلیم منطقه هماهنگ باشد. در مناطق گرم و خشک، استفاده از کودهای آلی و ارگانیک باعث حفظ رطوبت خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب می‌شود. اما در مناطق مرطوب، کودهای سریع‌الاثر و محلول در آب عملکرد بهتری دارند، چون رطوبت زیاد احتمال شست‌وشوی کود را بالا می‌برد.
همچنین در زمین‌های شیب‌دار یا مناطق بارانی، کودهای گرانوله یا پوشش‌دار مناسب‌ترند، زیرا به‌تدریج مواد مغذی را آزاد می‌کنند و از شسته‌شدن سریع آن‌ها جلوگیری می‌کنند.
۳. زمان‌بندی صحیح کوددهی
زمان مصرف کود نقش بزرگی در جلوگیری از اتلاف دارد. بسیاری از کودها اگر در زمانی که گیاه آماده‌ی جذب نیست مصرف شوند، به‌سادگی از دست می‌روند. مثلاً کودهای نیتروژنه در زمان بارندگی شدید یا آبیاری سنگین به‌سرعت از خاک شسته می‌شوند.
بهترین روش این است که کوددهی بر اساس مرحله‌ی رشد گیاه تنظیم شود. در آغاز فصل رشد، گیاه به فسفر و نیتروژن نیاز دارد، اما در مرحله‌ی گل‌دهی و میوه‌دهی، پتاسیم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. تنظیم زمان کوددهی متناسب با این چرخه، هم بازده را بالا می‌برد و هم مانع هدررفت می‌شود.
۴. استفاده‌ی درست از آبیاری
یکی از دلایل اصلی هدررفت کود، آبیاری نادرست است. آبیاری زیاد، باعث شست‌وشوی عناصر غذایی به لایه‌های پایین خاک می‌شود و گیاه دیگر قادر به جذب آن‌ها نخواهد بود. در مقابل، آبیاری کم هم مانع جذب عناصر محلول می‌شود.
سیستم‌های آبیاری قطره‌ای بهترین گزینه برای مصرف بهینه‌ی کود هستند، چون کود را همراه با آب در ناحیه‌ی ریشه پخش می‌کنند و از هدررفت در سطح خاک جلوگیری می‌کنند. این روش که به آن فرتی‌گیشن (Fertigation) هم گفته می‌شود، در مزارع مدرن دنیا و در محصولات حساس مانند گوجه‌فرنگی و توت‌فرنگی بسیار رایج است.
۵. ترکیب کوددهی خاکی و محلول‌پاشی
ترکیب دو روش کوددهی خاکی و محلول‌پاشی یکی از مؤثرترین راه‌ها برای جذب کامل‌تر کود است. کوددهی خاکی تغذیه‌ی پایه را تأمین می‌کند و محلول‌پاشی روی برگ‌ها جذب سریع عناصر کم‌مصرف مانند آهن، روی و منگنز را ممکن می‌سازد.
این روش علاوه بر افزایش راندمان، باعث کاهش مقدار کل کود مصرفی می‌شود. در واقع، گیاه همان مقدار مواد مغذی را با کود کمتر دریافت می‌کند.
۶. جلوگیری از تبخیر و اتلاف نیتروژن
کودهای نیتروژنه مانند اوره در تماس مستقیم با سطح خاک یا نور خورشید به‌سرعت تبخیر می‌شوند و بخش زیادی از نیتروژن خود را از دست می‌دهند. برای جلوگیری از این اتفاق، باید این نوع کودها را بعد از پخش، با خاک مخلوط کرد یا در زمان آبیاری به‌صورت محلول مصرف نمود.
استفاده از کودهای پوشش‌دار یا پایدارشده (Stabilized Fertilizers) هم روش مؤثری برای کاهش تبخیر نیتروژن است. این کودها به‌صورت تدریجی مواد مغذی را آزاد می‌کنند و در نتیجه، راندمان مصرف بالاتر می‌رود.
۷. کنترل pH خاک برای جذب بهتر کود
اگر pH خاک مناسب نباشد، حتی بهترین کود هم جذب نخواهد شد. خاک‌های قلیایی (با pH بالاتر از ۷/۵) معمولاً جذب عناصر ریزمغذی مانند آهن، روی و منگنز را دشوار می‌کنند. برای اصلاح این وضعیت، می‌توان از کودهای اسیدی یا گوگردی استفاده کرد تا تعادل خاک حفظ شود.
در مقابل، خاک‌های اسیدی نیاز به آهک یا ترکیبات کلسیمی دارند تا جذب فسفر و پتاسیم بهبود یابد. حفظ تعادل pH یکی از ساده‌ترین اما مؤثرترین راه‌ها برای جلوگیری از هدررفت کود است.
۸. نگهداری صحیح کودها
کودها باید در محیط خشک، خنک و دور از نور مستقیم آفتاب نگهداری شوند. رطوبت بالا باعث کلوخه‌شدن یا تجزیه‌ی شیمیایی برخی کودها می‌شود و کیفیت آن‌ها را کاهش می‌دهد. همچنین نباید کودهای اسیدی و قلیایی در کنار هم انبار شوند، چون ممکن است با یکدیگر واکنش دهند.
۹. استفاده از فرمول‌های علمی و تخصصی مازرا
در مازرا، تمام کودها با هدف حداکثر جذب و حداقل اتلاف طراحی شده‌اند. ترکیب عناصر در این کودها به‌گونه‌ای است که جذب مواد غذایی در مرحله‌ی مناسب رشد اتفاق بیفتد و کمترین مقدار از مواد در خاک باقی بماند. فرمول‌های مازرا بر پایه‌ی آزمایش‌های مزرعه‌ای و داده‌های اقلیمی ایران طراحی شده‌اند تا با شرایط خاک‌های کشور بیشترین سازگاری را داشته باشند.
جمع‌بندی
جلوگیری از هدررفت کود، فقط به معنای صرفه‌جویی اقتصادی نیست؛ بلکه گامی در جهت کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیط‌زیست است. مصرف هوشمندانه، انتخاب کود مناسب، آبیاری هدفمند و توجه به ویژگی‌های خاک، چهار رکن اصلی در بهره‌وری تغذیه‌ی گیاه هستند.
در نهایت، هر دانه‌ی کود باید به جایی برسد که بیشترین اثر را بگذارد: ریشه‌ی سالم، خاک زنده و گیاه پربار.
دیدگاهتان را بنویسید