همان‌طور که بدن انسان در صورت کمبود ویتامین‌ها دچار ضعف، رنگ‌پریدگی یا ریزش مو می‌شود، گیاهان هم در نبود عناصر غذایی لازم، علائم مشخصی از خود نشان می‌دهند. این علائم در رنگ، شکل برگ، رشد ساقه یا کیفیت میوه قابل‌مشاهده‌اند و شناخت آن‌ها یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در مدیریت تغذیه گیاه است. هر عنصر در بدن گیاه نقش خاصی دارد و کمبود آن نشانه‌های ویژه‌ای ایجاد می‌کند. در این مطلب به مهم‌ترین علائم کمبود مواد غذایی در گیاهان و نحوه‌ی تشخیص آن‌ها می‌پردازیم.
۱. کمبود نیتروژن (N): زردی عمومی و کاهش رشد
نیتروژن عنصر اصلی رشد رویشی گیاه است و در ساخت کلروفیل و پروتئین نقش دارد. کمبود آن باعث می‌شود برگ‌ها به‌ویژه برگ‌های پیرتر به رنگ زرد درآیند، زیرا گیاه نیتروژن موجود را از برگ‌های قدیمی به برگ‌های جوان منتقل می‌کند. گیاه کم‌تغذیه از نیتروژن معمولاً رشد کندی دارد و ساقه‌ها نازک و کوتاه‌اند. در محصولات برگی مثل سبزیجات، کمبود نیتروژن به‌طور مستقیم به کاهش عملکرد منجر می‌شود.
۲. کمبود فسفر (P): رشد ضعیف ریشه و رنگ بنفش در برگ‌ها
فسفر انرژی رشد گیاه را تأمین می‌کند و در تقسیم سلولی و توسعه ریشه نقش کلیدی دارد. وقتی گیاه دچار کمبود فسفر می‌شود، برگ‌های پایین‌دست به رنگ سبز تیره یا حتی بنفش درمی‌آیند. این پدیده بیشتر در دماهای پایین مشاهده می‌شود، چون جذب فسفر در سرما کاهش می‌یابد. گیاهانی با کمبود فسفر دیرتر گل می‌دهند و رشدشان به‌شدت کند می‌شود.
۳. کمبود پتاسیم (K): سوختگی حاشیه برگ‌ها
پتاسیم به تنظیم آب، استحکام دیواره سلولی و مقاومت در برابر تنش‌های محیطی کمک می‌کند. وقتی این عنصر کم باشد، حاشیه‌ی برگ‌ها به‌تدریج خشک و قهوه‌ای می‌شود؛ پدیده‌ای که به آن «سوختگی حاشیه برگ» گفته می‌شود. در درختان میوه، میوه‌ها کوچک‌تر و کمتر رنگ می‌گیرند. کمبود پتاسیم همچنین مقاومت گیاه را در برابر بیماری‌ها کاهش می‌دهد.
۴. کمبود کلسیم (Ca): بدشکلی برگ‌ها و ریزش میوه‌ها
کلسیم برای رشد دیواره‌ی سلولی ضروری است و نقش مهمی در انتقال مواد در درون گیاه دارد. کمبود آن در نقاط درحال‌رشد بیشتر دیده می‌شود؛ برگ‌های جوان به‌صورت چروک‌خورده یا بدشکل درمی‌آیند و در برخی محصولات مانند گوجه‌فرنگی، انتهای میوه سیاه و گندیده می‌شود (پدیده‌ی Blossom End Rot). چون کلسیم در گیاه به‌سختی جابه‌جا می‌شود، محلول‌پاشی روی اندام‌های جوان می‌تواند مؤثرتر از کوددهی خاکی باشد.
۵. کمبود منیزیم (Mg): زردی بین رگبرگ‌ها در برگ‌های پیر
منیزیم بخش مرکزی مولکول کلروفیل است و بدون آن فتوسنتز دچار اختلال می‌شود. در صورت کمبود منیزیم، رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند اما فاصله‌ی بین آن‌ها زرد می‌شود. این نشانه به‌ویژه در برگ‌های پایینی گیاه قابل‌مشاهده است. در گیاهانی مانند مرکبات و پسته، کمبود منیزیم باعث ریزش زودرس برگ‌ها می‌گردد.
۶. کمبود آهن (Fe): زردی بین رگبرگ‌ها در برگ‌های جوان
برخلاف منیزیم، کمبود آهن در برگ‌های جوان دیده می‌شود. برگ‌ها زرد یا سفید می‌شوند در حالی‌که رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند. این نوع زردی اغلب در خاک‌های آهکی یا قلیایی رخ می‌دهد، چون آهن موجود در خاک در این شرایط برای گیاه قابل جذب نیست. محلول‌پاشی با کودهای آهن کلاته در این حالت بهترین روش درمان است.
۷. کمبود روی (Zn): کوچک‌شدن برگ‌ها و توقف رشد میان‌گره‌ها
روی برای تولید هورمون‌های رشد ضروری است. وقتی گیاه با کمبود روی روبه‌رو شود، فاصله‌ی میان برگ‌ها (میان‌گره‌ها) کوتاه می‌شود و گیاه ظاهری فشرده و غیرطبیعی پیدا می‌کند. برگ‌ها کوچک، ضخیم و گاهی دارای لکه‌های زرد یا سفید هستند. این مشکل در باغ‌های پسته و مرکبات بسیار رایج است.
۸. کمبود گوگرد (S): زردی عمومی شبیه کمبود نیتروژن، اما در برگ‌های جوان‌تر
گوگرد در تشکیل پروتئین‌ها و آنزیم‌ها نقش دارد. علائم کمبود آن مشابه نیتروژن است، با این تفاوت که ابتدا در برگ‌های جوان ظاهر می‌شود. چون گوگرد کمتر در گیاه جابه‌جا می‌شود، علائم زردی از بالا آغاز می‌گردد. مصرف کودهای سولفاته مثل سولفات آمونیوم می‌تواند این کمبود را جبران کند.
۹. کمبود بور (B): اختلال در رشد گل و میوه
بور برای تقسیم سلولی و تشکیل دیواره‌های سلولی اهمیت دارد. در گیاهان دچار کمبود بور، گل‌ها عقیم می‌شوند یا میوه‌ها ناقص رشد می‌کنند. در برخی محصولات مثل چغندر قند، ساقه‌های شکننده و ترک‌خورده از نشانه‌های واضح این کمبود است. چون محدوده‌ی بین کمبود و سمیت بور بسیار باریک است، مصرف آن باید با دقت انجام شود.
۱۰. کمبود منگنز، مس و مولیبدن: علائم خاص اما پراکنده
این عناصر در مقادیر بسیار کم مورد نیاز گیاه‌اند اما نبودشان می‌تواند فرآیندهای حیاتی را مختل کند. منگنز معمولاً باعث زردی بین رگبرگ‌ها همراه با لکه‌های قهوه‌ای می‌شود. کمبود مس موجب پیچیدگی برگ‌ها و ضعف ساقه می‌گردد و مولیبدن در برخی گیاهان مثل گل‌کلم باعث توقف رشد برگ‌ها می‌شود.
چگونه کمبود عناصر را دقیق تشخیص دهیم؟
تشخیص ظاهری فقط مرحله‌ی اول است. بسیاری از کمبودها علائم مشابهی دارند و باید با آزمایش خاک یا برگ تأیید شوند. مثلاً زردی برگ‌ها می‌تواند ناشی از کمبود آهن، نیتروژن یا حتی آبیاری بیش‌ازحد باشد. بنابراین، ترکیب مشاهدات میدانی با داده‌های تحلیلی دقیق، راه‌حل قطعی‌تری به دست می‌دهد.
در مازرا، تغذیه هدفمند به‌جای حدس و آزمون
در شرکت مازرا، ترکیب کودها بر اساس تحلیل علمی خاک و نیاز واقعی گیاه طراحی می‌شود. هر فرمول حاوی نسبت متعادلی از عناصر اصلی و ریزمغذی‌هاست تا کمبودها قبل از ظهور علائم برطرف شوند. این رویکرد باعث می‌شود گیاه در همه مراحل رشد خود سالم بماند و باردهی در بالاترین سطح قرار گیرد.
دیدگاهتان را بنویسید